- Tesla heeft grote ambities in China, maar dat betekent ook dat de maker van elektrische auto’s zich moet voegen naar de wensen van de Chinese overheid.
- Topman Elon Musk lijkt daartoe in hoge mate bereid, zozeer zelfs dat hij westerse waarden daarvoor opgeeft.
- Musk speelt een gevaarlijk spel in China dat de toekomst van Tesla kan bepalen, betoogt redacteur Linette Lopez van Insider.
- Lees meer: Het aandeel Tesla kan in waarde halveren, zegt een hedgefondsmanager die forse concurrentie ziet opdoemen van klassieke autofabrikanten
ANALYSE – Elon Musk heeft drie gezichten. Twee daarvan ken je waarschijnlijk wel, maar de derde Musk is een nieuwe en nogal huiveringwekkende variant.
De eerste Musk is de persoon die hij wil zijn: een onverschrokken uitvinder die probeert oplossingen te vinden voor de existentiële problemen van de mensheid. Degene die Time Magazine uitriep tot Person of the Year.
De tweede is de humeurige Musk die regelmatig openlijk conflicten uitvecht met politici en financiële toezichthouders. De pestkop die een onbekende ervan beschuldigde een pedo te zijn en een analist op Wall Street uitmaakte voor “idoot”. Een persoon die niet wilde erkennen dat er serieuze veiligheidsproblemen waren met zijn auto’s en weigerde zijn fabriek in Californië te sluiten bij de uitbraak van de coronapandemie in maart 2020.
De derde Musk is veel minder bekend. Deze versie van de techmiljardair is alleen in China te zien. Hij is gehoorzaam, respectvol en bijna onderdanig tegenover de autoriteiten in China. Zijn bedrijf reageert snel op klachten van klanten en verhalen in Chinese media.
Deze Musk had er geen enkel probleem mee om de fabriek van Tesla in Shanghai te sluiten aan het begin van de coronapandemie. En hij zag ook geen bezwaren tegen het openen van een showroom van Tesla in de regio Xinjiang, waar de plaatselijke Oeigoerse bevolking zwaar wordt onderdrukt.
Het is belangrijk deze derde Musk beter te doorgronden, omdat. China zich onder president Xi Jinping steeds meer tot een autoritaire staat ontwikkelt.
En net als alle autocraten heeft Xi vriendschappelijke relaties nodig met belangrijke buitenlanders om de wereld te laten zien dat alles in orde is. De derde Musk is zodoende een schaamlap om de dubieuze praktijken van China jegens minderheden in het land af te dekken. En dat is gezien de enorme status van Musk een zorgelijke zaak.
Kies je vrienden zorgvuldig
Tesla is opgericht in de VS, ontving miljarden dollars aan overheidssteun en heeft drie autofabrieken in de Verenigde Staten. Toch heeft Musk een slechte relatie met Amerikaanse politici en toezichthouders.
De baas van de fabrikant van elektrische auto's hing ooit op tijdens een telefoontje met de directeur van de National Transportation Safety Board. Hij gaat flink tekeer tegen de democratisch gekozen vertegenwoordigers van het land waar Tesla tot bloei is gekomen, terwijl hij in China door de knieën gaat voor het autoritaire leiderschap.
Musk heeft onlangs opnieuw Amerikaanse politici tegen zich in het harnas gejaagd door aan te kondigen een showroom van Tesla te openen in Xinjiang, de regio waar de Chinese regering keihard optreedt tegen de Oeigoerse moslimminderheid.
Beijing stuurt Oeigoeren naar heropvoedingskampen en dwingt hen te werken in fabrieken van etnische Han-Chinezen. Afgelopen maand heeft de Amerikaanse president Joe Biden een wet getekend die alle import vanuit Xinjiang verbiedt en in Europa klinkt de roep steeds luider om hetzelfde te doen.
In reactie op de internationale verontwaardiging voerde China de druk op bedrijven op om te doen alsof alles normaal is in Xinjiang. Terwijl bedrijven als Apple en Nike proberen om ervoor te zorgen dat hun toeleveringsketens niet gelieerd zijn aan dwangarbeid van Oeigoeren, is Tesla juist de tegengestelde weg ingeslagen door eind vorig jaar aan te kondigen dat "Xinjiang ook het elektrische pad opgaat!" Dat is precies de boodschap die Beijing wil horen.
En hoewel Musk geen Amerikaanse wetten overtreedt, spuugt hij Washington wel in het gezicht door auto's te verkopen aan mensen die profiteren van het lijden van Oeigoeren.
"Het is zeker dat de fabrieken die geleid worden door Han-Chinezen klant zullen worden, of ze nu gebruik maken van dwangarbeid of niet", zegt hoogleraar Chinese en Aziatische geschiedenis James Milward tegen Insider. Volgens hem zullen ook mensen die geld verdienen aan gronddeals en die nieuwe steden ontwikkelen in zuidelijke delen van de regio om Han-Chinezen ernaartoe te verhuizen "waarschijnlijk klanten van Tesla worden."
Toen het nieuws over de showroom Xinjiang bekend werd, kwamen er direct felle reacties van politici in de VS en het Verenigd Koninkrijk. De Republikeinse senator Marco Rubio tweette dat "natieloze bedrijven de Chinese Communistische Partij helpen genocide toe te dekken en slavenarbeid in de regio mogelijk te maken." Een Brits parlementslid van Labour noemde het "volkomen onacceptabel en beschamend" en zei dat Tesla "medeplichtig is aan de vervolging van Oeigoeren."
Directeur Kenneth Roth van Human Rights Watch wees erop dat het bijna onmogelijk is voor Tesla om te bepalen of het al dan niet producten gebruikt die zijn vervaardigd met behulp van slavenarbeid.
Het respect dat Elon Musk toont voor de Chinese autoriteiten en zijn bereidheid om mee te helpen aan het oppoetsen van de Chinese reputatie is echter niet moeilijk te begrijpen, als je weet wat de voorwaarden zijn van de deal die hij heeft gesloten met de bestuurders van het land.
Wat Elon Musk verschuldigd is aan China
De onderdanigheid van Musk kan worden verklaard uit zaken die Tesla verschuldigd is aan China. Om zijn eerste fabriek in Shanghai te kunnen bouwen in 2019 - de eerste autofabriek in China die volledig in handen is van een buitenlands bedrijf - moest hij instemmen met de eis dat zowel het bedrijf als de baas trouw moest tonen aan de Communistische Partij. Tesla bezit de fabriek, maar China is nog altijd eigenaar van de grond waarop die is gebouwd.
Volgens openbare documenten hebben Chinese banken ook een lening verstrekt van 1,4 miljard dollar aan Tesla om de fabriek te kunnen bouwen en moet het bedrijf ook zorgen voor een bepaalde belastingopbrengst om op het land te mogen blijven.
Tesla zou probleemloos moeten kunnen voldoen aan die financiële verplichtingen, maar de Chinese regering heeft het bedrijf nog altijd in zijn macht.
Er zijn ook subjectieve eisen opgenomen in de contracten van Tesla. Volgens de overeenkomst voor grondgebruik in Shanghai kunnen de autoriteiten gedurende de looptijd van 50 jaar op elk moment het land terugvorderen "in het publieke belang", waarbij Tesla dan wordt gecompenseerd op basis van "de restwaarde van gebouwen en de faciliteiten." Er is niet gedefinieerd wat "publiek belang" is.
De autoriteiten kunnen het land ook weer opeisen als de belastingopbrengsten niet aan hun doelstellingen voldoen, of als er schade wordt aangebracht aan de omgeving rond de fabriek. Als de autoriteiten denken dat Tesla de voorwaarden van het contract ernstig schendt, dan kunnen ze al het land en alles wat er op staat terugnemen zonder Tesla een cent te betalen. En elk beroep daartegen zal via Chinese rechtbanken verlopen, die niet bepaald bekend staan om hun onpartijdigheid.
En volgens analist Vicky Bryan, die bekend is van de nieuwsbrief Bond Angle, heeft Musk meer redenen om de relatie met de Chinese machthebbers goed te houden. De clashes die hij heeft met Amerikaanse toezichthouders, kunnen ertoe leiden dat Tesla Amerikaanse fabrieken gaat afstoten en de meeste investeringen en productieprocessen concentreert in China. "Net zoals hij ineens zijn boeltje oppakte in Californië en naar Texas vertrok", zegt ze.
Dat betekent dat de 'China Elon' altijd zijn beste beentje voorzet. Zo lag Tesla in het voorjaar van 2021 zwaar onder vuur van de Chinese staatsmedia door niks te doen aan een aantal flinke veiligheidsproblemen. Commentatoren noemde het bedrijf toen "arrogant" en de verkopen stortten in.
In tegenstelling tot hoe hij zich in dergelijke gevallen in de VS gedraagt, nam Musk al snel een coöperatieve houding aan en bood hij klanten excuses aan om de druk te verlichten.
Het spel in China verloopt via Chinese regels
Tot nu toe heeft Tesla veel succes op de snelgroeiende markt voor elektrische auto's in China, maar de Chinese concurrentie wordt steeds groter.
"Als de binnenlandse makers van elektrische auto's sterker worden, zal Tesla zwakker worden. Het enige drukmiddel dat Tesla heeft, is dat het werk biedt aan tienduizenden Chinezen", zegt kenner Tu Le van de Chinese automarkt van de nieuwsbrief Sino Auto Insights.
In het afgelopen jaar heeft Tesla terrein verloren aan de Hongguang Mini, een uiterst goed verkopende elektrische auto in China. De verkopen van Tesla Model 3 staan volgens Le onder druk omdat klanten de voorkeur geven aan SUV's als de Model Y.
Tesla komt in 2022 niet met nieuwe modellen en dat is een probleem op de dynamische markt voor elektrische auto's in China.
"Waarschijnlijk zal Musk de prijzen van Model Y verhogen om het verlies op Model 3 goed te maken", zegt Le. "In de VS en Europa werkt die truc, maar in China is dat niet het geval. Daar geldt de wet van de afnemende meeropbrengsten, omdat er altijd weer nieuwe producten zijn."
Toen Tesla vorig jaar zo zwaar werd bekritiseerd in de Chinese media heeft Musk volgens Le een stevige waarschuwing gekregen. De regering heeft er geen enkel probleem mee om buitenlandse bedrijven te gebruiken om een industrie op te bouwen en die aan de kant te schuiven, zodra binnenlandse concurrenten sterk genoeg zijn om ze te vervangen. De boodschap was: gedraag je of je kan vertrekken.
De Chinese vastgoedontwikkelaar Desmond Shum heeft ook een waarschuwing voor Musk, die onafhankelijk is van hoe dienstbaar hij zich opstelt ten aanzien van Chinese autoriteiten. "Mijn boodschap is dit: de Chinese strategie bestaat eruit om je toe te laten en dan in de loop van de tijd al je leveranciers te vervangen. 'Onze leverancier is goedkoper' of 'Deze is betrouwbaar.' En daarna pakken ze je technologie af", zegt Shum verwijzend naar het intellectuele eigendom van bedrijven. "Als ze eenmaal al je leveranciers hebben vervangen, ben je daar afhankelijk van. Als je Elon Musk bent,moet je daar heel erg voor oppassen."
'China Elon' is begonnen aan een gevaarlijk spel met Beijing. Aangetrokken door de enorme markt in China is hij een stuk gereedschap geworden van de autocratische regering van het land.
Gebonden aan lucratieve contracten en met het vooruitzicht van toekomstige winsten heeft hij een nieuw alter ego aangenomen om in de gunst te blijven van de Chinese overheid. Musk kiest ervoor om de regels van Beijing te volgen, ook al druist dat soms regelrecht in tegen westerse waarden. Maar Beijing kan zich op elk moment tegen Musk keren. Daar zal nederigheid helemaal niks aan kunnen veranderen.
Zijn ruimtevaartuigen en Twitter-memes mogen dan veel aandacht krijgen, als je de toekomst die Elon Musk wil scheppen echt wilt begrijpen, moet je niet kijken naar zijn flamboyante persoonlijkheid in westerse media. Het is de derde, onderdanige Musk die het gevaarlijkst is.